Ιερός Ναός Αγίας Σοφίας, στην Αγία Σοφία (Μόκιστα)

Λίγο έξω απ΄το χωριό Αγία Σοφία, στο δρόμο προς Θέρμο, βρίσκεται το νεκροταφείο του χωριού.

Στο χώρο του νεκροταφείου, υπήρχε στην αρχαιότητα Αρχαίος Ναός αφιερωμένος στη θεά Άρτεμη.

Σήμερα εκεί υπάρχουν τρείς εκκλησίες. Οι εκκλησίες αυτές, οι οποίες σύμφωνα με εκτιμήσεις χρονολογούνται στα τέλη του 13ου ή και στις αρχές του 14ου αιώνα, παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον, τόσο για την αρχιτεκτονική τους, όσο και για το οικοδομικό υλικό που χρησιμοποιήθηκε, στις αρχαίες και Βυζαντινές επιγραφές.

Πιο συγκεκριμένα, ο Άγιος Νικόλαος και οι Ταξιάρχες χτίστηκαν με ογκόλιθους που πελεκήθηκαν και προήλθαν από το αρχαίο ιερό της “Ηγεμόνης Αρτέμιδος”, που υπήρχε στον ίδιο χώρο.

Όσον αφορά στις επιγραφές, υπάρχουν τρεις σε ιαμβικό μέτρο κεφαλαιογράμματες Βυζαντινές επιγραφές, από τις οποίες οι δυο βρέθηκαν στον περίβολο - τώρα βρίσκονται στο μουσείου του Θέρμου - και η τρίτη είναι εντοιχισμένη στην ανατολική πλευρά της αψίδας του ναΐσκου των Ταξιαρχών.

Στην πρώτη επιγραφή, ως χορηγός φαίνεται ο Μιχαήλ Ζωριανός, στρατηγός και πρωτομάστορας του δεσπότη της Ηπείρου Θωμά(1296-1318). Στη δεύτερη επιγραφή, η οποία δεν έχει κατορθωθεί να διαβαστεί, λόγω της μεγάλης φθοράς, αναφέρεται ως κτήτορας κάποιος εν ονόματι Ανδριτζόπουλος, που αναφέρεται και στην τρίτη επιγραφή και -εφόσον ταυτίζονται τα δύο πρόσωπα- ονομαζόταν Κοσμάς.

Σύμφωνα με ιστορικές μελέτες, ο Ανδριτζόπουλος πιθανότατα ήταν μοναχός ή ιερέας και συγγενής του Νικολάου Ανδριτζόπουλου, ο οποίος στάλθηκε το 1279 στη Νεάπολη ως εκπρόσωπος του δεσπότη Νικηφόρου για να διαπραγματευτεί με τον Κάρολο τον Ανδεγαυό. Όπως αναφέραμε και προηγουμένως, ο Ανδριτζόπουλος ήταν ένας επιφανής άντρας, ενώ συνδεόταν στενά με τον στρατηγό και πρωτομάστορα Μιχαήλ Ζωριανό. Οι δύο άντρες μάλιστα διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στα πράγματα του Δεσποτάτου ως πρόσωπα του στενού περιβάλλοντος της Δέσποινας Άννας Καντακουζηνής Παλαιολογίνας, η οποία αναφέρεται ότι έχτισε μαζί τους τον τρίτο ναό, αυτόν της Αγίας Σοφίας.

Ο Ναός της Αγίας Σοφίας, βρίσκεται τριάντα μόλις μέτρα βορειότερα του Αγίου Νικολάου και των Ταξιαρχών. Από το ναό σώζονται μόνο οι εξωτερικοί τοίχοι και τα ανατολικότερα τόξα από τις πεσσοστοιχίες που χώριζαν το ναό σε τρία κλίτη

.